W 1877 roku rozpoczął naukę w państwowym I gimnazjum w Wilnie mieszczącym się w budynku dawnego uniwersytetu, gdzie po raz pierwszy doświadczył zderzenia zaszczepionych w domu rodzinnym wartości z brutalnym systemem rusyfikacyjnym. W 1885 roku Józef Piłsudski zdał maturę i rozpoczął studia medyczne na uniwersytecie w Charkowie. Tam zetknął się z rosyjskim środowiskiem rewolucyjnym. Zamieszany w spisek na życie cara Aleksandra III, 22 marca 1887 roku został aresztowany i decyzją administracyjną zesłany na pięć lat na Syberię.
Józef Piłsudski powrócił do Wilna w lipcu 1892 roku. Tam nawiązał kontakt z socjalistami, wśród których bardzo szybko stał się jedną z czołowych postaci. Rozpoczął również działalność publicystyczną, początkowo na łamach Przedświtu, a następnie w Robotniku. W 1900 roku, w łódzkim mieszkaniu, w którym mieściła się nielegalna drukarnia, Józef Piłsudski został aresztowany, a następnie osadzony w warszawskiej Cytadeli. Stamtąd przewieziono go do szpitala psychiatrycznego w Petersburgu, skąd zbiegł.
Kolejne lata upłynęły na intensywnej pracy organizacyjnej. W 1904 roku, po wybuchu wojny japońsko-rosyjskiej, udał się do Tokio, gdzie prowadził z Japończykami rozmowy dotyczące nawiązania antyrosyjskiej współpracy. Po powrocie włączył się w działalność obejmującą przygotowania do rewolucji 1905 roku. Józef Piłsudski był wyrazicielem opcji niepodległościowej, reprezentowanej przez tzw. „starych”, którzy przeciwstawiali się koncepcjom „młodych”. Konflikt ten doprowadził w 1906 roku do rozłamu w partii. Działalność w PPS
W kolejnych latach Piłsudski poświęcił się budowaniu niezależnej od zaborców siły zbrojnej, stając na czele polskiej irredenty. Z jego inicjatywy w 1908 roku Kazimierz Sosnkowski założył tajny Związek Walki Czynnej, a dwa lata później powstał jawny Związek Strzelecki. Działania te pozwoliły na podjęcie aktywnej akcji wojskowej w momencie wybuchu wojny. Przywódca polskiej irredenty
Ostatnia dekada życia Józefa Piłsudskiego to dla niego okres intensywnego wysiłku na rzecz naprawy ustroju państwa, stworzenia silnej armii oraz zapewnienia mu liczącej się pozycji na arenie międzynarodowej. Na tych właśnie zagadnieniach koncentrował swoją uwagę, inne pozostawiał swoim współpracownikom. Zdecydowane działania zmierzające do przebudowy ustroju politycznego państwa doprowadziły do poważnego konfliktu z opozycją. Jej przywódcy zostali uwięzieni w twierdzy brzeskiej.
W ciągu następnych lat Piłsudski doprowadził do uregulowania stosunków z hitlerowskimi Niemcami i ze Związkiem Sowieckim. Doszło również do finalizacji prac nad nową konstytucją, która miała okazać się jego politycznym testamentem.
Zmarł 12 maja 1935 roku, niespełna miesiąc po jej podpisaniu. Pochowany został w krypcie św. Leonarda na Wawelu Ku naprawie Rzeczypospolitej
Krótko po wybuchu Wielkiej Wojny, 6 sierpnia 1914 roku, Pierwsza Kompania Kadrowa wkroczyła na ziemie zaboru rosyjskiego. Z powodu pasywnej postawy społeczeństwa polskiego nie powiodło się rozniecenie planowanego powstania. Po powrocie do Krakowa Józef Piłsudski stanął na czele I Brygady, która wsławiła się niezwykłym bohaterstwem w walce. Zaczął także prowadzić grę polityczną z państwami centralnymi, uruchamiając mechanizm tzw. licytacji wzwyż na rzecz sprawy polskiej. Ta ryzykowna rozgrywka doprowadziła do uwięzienia Komendanta w Magdeburgu. 10 listopada 1918 roku Piłsudski powrócił do Warszawy, jako jedyny człowiek zdolny udźwignąć ciężar rządzenia krajem. Objął wówczas stanowisko Naczelnika Państwa. Brygadier
Następne cztery lata Józef Piłsudski poświęcił na budowę fundamentów państwowości polskiej. Dzięki niemu przeprowadzono doniosłe reformy wewnętrzne oraz podjęto działania zmierzające do zapewnienia Rzeczpospolitej stabilnej pozycji na arenie międzynarodowej. Należała do nich inicjatywa realizacji tzw. koncepcji federacyjnej, która polegała na próbie stworzenia bloku niepodległych państw, oddzielających Polskę od Rosji. Nie dało się oczywiście uniknąć wojny z bolszewikami, próbującymi przenieść na Zachód płomień rewolucji komunistycznej. Konflikt zagroził istnieniu państwa, ale dzięki odważnym decyzjom, podjętym przez Józefa Piłsudskiego w czasie bitwy warszawskiej, udało się stronie polskiej odnieść ostateczne zwycięstwo. Na czele odrodzonego państwa
Tragiczna śmierć Gabriela Narutowicza, pierwszego polskiego prezydenta zamordowanego 16 grudnia 1922 roku, była dla Józefa Piłsudskiego szokiem, który zachwiał jego wiarę w dojrzałość społeczeństwa i zdolność do wyłonienia demokratycznej władzy w suwerennym i niepodległym kraju. Kilka miesięcy później, na wieść o utworzeniu centro-prawicowego rządu, składającego się z ludzi obciążanych przez niego moralną odpowiedzialnością za śmierć głowy państwa, złożył wszystkie swoje funkcje publiczne. W lipcu 1923 roku zamieszkał wraz z rodziną w podwarszawskim Sulejówku. Stamtąd obserwował rozwój wydarzeń w kraju – zaostrzające się konflikty społeczne oraz niestabilność systemu politycznego stworzonego postanowieniami wadliwej, jak uważał, konstytucji marcowej. W maju 1926 roku podjął skuteczną próbę przejęcia władzy w państwie metodami politycznymi. Nie udało mu się jednak uniknąć rozlewu krwi. Samotnik z Sulejówka